We zijn al een paar weken onderweg met het thema ‘Overweldigend. Leven met wat je niet in de hand hebt.’ We hebben samen gekeken naar wat we daar nu precies mee bedoelen. Wat zijn nou van die overweldigende gebeurtenissen? Wat doen ze met ons en met ons geloof? En ook wat zegt het over God? Maar waar we het misschien nog minder over hebben gehad is de vraag ‘Hoe gaan we dan verder vanaf hier?’ Hoe leven we met dat wat we niet in de hand hebben? Hoe blijven we staan in die soms overweldigende werkelijkheid? “Door het leven te zien als een dans!” zo stelt Frits de Lange in zijn boek.
Het leven als een dans. Het doet me denken aan Ahmad Joudeh, die ter sprake kwam in het voorbereidende gesprek voor deze zondag. Een Syrische danser en choreograaf, die bekendheid kreeg door zijn aangrijpende verhaal en beelden waarop hij dans op de puinhopen van zijn stad Damascus. Ondanks tegenstand in zijn familie en bedreigingen door extremisten tijdens de burgeroorlog, was stoppen met dansen geen optie voor hem. ´Dance or die´ liet hij op de achterkant van zijn nek tatoeëren, de plek waar het mes hem zou raken in geval van executie. Voor Ahmad Joudeh staat dansen gelijk aan bestaan.
Ons hele leven als een dans. ‘Je kunt niet niet dansen’, stelt Frits de Lange en Nietzsche zei ooit: ‘Liever plomp dansen dan kreupel je voortbewegen’. Als mens zijn we een beweging te midden van bewegingen, steeds ritmisch in interactie met onze omgeving. Maar misschien voelt dat nog wat abstract. Want waarom is leven dansen? En wat helpt het dan om het leven te zien als een soort dans, zeker wanneer dat leven ons soms overweldigd? En wat heeft dit te maken met God?
Volgens de Lange illustreert het beeld van een dans een manier waarop we met het, soms overweldigende, leven om kunnen gaan. De crux ligt volgens hem daarbij in kunst van de afstemming. Dansen helpt ons ons leven af te stemmen op wat ons overkomt, het is fysiek, bewegelijk en verbindend. Voor hem is het ook een alternatief tegenover andere levenshoudingen of strategieën die we als mensen vaak gebruiken om om te gaan met het overweldigende leven. Bijvoorbeeld door kostte wat het kost maar zoveel mogelijk in controle te willen houden of ons alleen nog maar te focussen op dat waar we controle over hebben. Of door juist te verzanden in een soort van apathie, waarbij we onaangedaan blijven tegenover dat wat ons overkomt. Een nog weer andere optie is een levenshouding die zich kenmerkt door een totale berusting in God die uiteindelijk beschikt.
Al deze strategieën voelen voor de Lange niet echt bevredigend. Ze zijn te veel op ons hoofd of onszelf gericht of maken dat we ons terugtrekken en afzijdig houden van wat er om ons heen gebeurt. Terwijl juist gaat om onze relatie met de wereld om ons heen, met de ander en met God. Goed leven heeft alles te maken met openheid, afstemming en verbinding, met bewegen en bewogen worden. In de dans ontdekken we het ritme van de bewegingen in onze omgeving, we nemen die over en nemen er aan deel en voegen er misschien een nieuwe, persoonlijke twist aan toe, zodat er een tegenbeweging ontstaat.
In dansen zit ook altijd iets van afstand en nabijheid. Nu ben ik niet de grootste danskenner, maar toevallig had ik vorige week een workshop salsa dansen, waar me werd verteld dat je altijd dicht genoeg bij de ander moet zijn om te voelen wat diegene aangeeft en om mee te kunnen bewegen. Maar tegelijk moet er ook iets van losheid in je houding zitten. Dansen lukt niet als je elkaar in een houdgreep hebt en wil je bijvoorbeeld kunnen draaien, dan moet je ook kunnen loslaten.
Die afstemming op elkaar of op wat ons overkomt en het steeds weer vinden van een balans, dat gaat soms soepel en soms hortend en stotend. Dansen is daarmee ook kwetsbaar, we zijn daarin van elkaar en onze omgeving afhankelijk. Alleen lukt het ons niet, net zoals we niet alleen het leven kunnen leven.
En toch is dat misschien wel wat we soms proberen. Als we zekerheid of snelle successen willen in ons leven dan proberen we dingen vooral praktisch te houden en zorgen we er misschien zelfs voor dat anderen niet te dichtbij komen, maar iets op afstand blijven. Want mensen zijn nu eenmaal kwetsbaar, feilbaar en kennen allemaal hun eigen zwakheden. Iets wat je net niet kan gebruiken als je al soms bang bent de controle te verliezen. Als je iets van zekerheid, grip of controle wilt, dan moet je vooral niet te veel onzekere of veranderlijke factoren hebben. En wat is er nu veranderlijker dan relaties of de mens zelf?
Maar het issue is, dat juist daar ook de vreugde ligt. We kunnen allerlei financiële, praktische en tastbare successen verzamelen, maar waar we ten diepste naar snakken is verbinding en vervulling in onze relaties. Dat wat er het meest toe doet in het leven krijgen we niet alleen voor elkaar. En relaties die kunnen niet bloeien als we te veel controle willen houden, maar ook niet wanneer we juist voortdurend wat afstand houden of een veilig onaantastbaar laagje om onszelf heen bouwen. C.S. Lewis zei ooit: “Heb iets of iemand lief en je kunt er zeker van zijn dat je hart doorstoken en wellicht gebroken zal worden. Als je het beslist intact wil(t) houden zul je het aan niemand uit handen mogen geven. Omwikkel het maar zorgvuldig met hobby’s en kleine gemakken; blijf verder overal buiten; berg het veilig op in een doosje. Maar ook in dat doosje – veilig, donker, roerloos en luchtdicht – zal het een verandering ondergaan. Gebroken wordt het niet; het wordt onbreekbaar, ondoordringbaar, onverzoenbaar”. Ja, relaties zijn kwetsbaar en veranderlijk, ze vragen om vrijheid, verbinding én afstemming. In die zin zijn ook relaties vaak net als een dans. En zo zou je dus ook kunnen zeggen dat wij, als mensen geschapen voor relatie, ook gemaakt zijn om te dansen.
Maar waar komt dat vandaan? Als we de Bijbel mogen geloven heeft het alles te maken met God zelf en de mens die gemaakt is naar zijn beeld. God als drie én één, Vader, Zoon en Heilige Geest is namelijk in zichzelf relatie, liefde, vreugde én gemeenschap. Ze is dynamisch, bewegelijk en generatief. De Cappadossische kerkvaders gebruikte daar in de 4e eeuw al het prachtige beeld van een cirkeldans voor. Een cirkeldans die uiting geeft aan de dynamische en liefhebbende gemeenschap die God is. Een cirkeldans waarin een oneindige stroom van liefde stroomt en alles aan elkaar verbindt.
Maar die eeuwige liefdesdans is niet alleen iets van Vader, Zoon en Geest. God nodigt ons uit in die dans. We worden uitgenodigd om lief te hebben en geliefd te zijn, vreugde te vinden en vreugde te geven. Ja, om liefde tot het ritme te maken die onze stappen leidt in de dans van het leven. We worden uitgenodigd in Gods eeuwige liefdesdans of met een ander beeld, dichter bij onze tekst van vandaag:´Jezus noemt ons zijn vrienden´.
In het gedeelte uit Johannes 15 horen we Jezus zeggen dat hij ons heeft liefgehad, zoals de Vader hem heeft liefgehad, dat hij ons zijn vreugde wil geven en dat hij ons niet langer slaven noemt, maar vrienden. Vriendschap is eigenlijk iets heel unieks, je maakt het over het algemeen niet officieel en laat het niet registreren en toch is het, in de woorden van Bonhoeffer: ‘het meest kostbare en schaarse goed’. Vriendschap blijkt, het is persoonlijk en ongedwongen, je kunt het niet vastleggen of verklaren en toch beseffen we allemaal dat we niet zonder kunnen. Als vrienden beleef je plezier aan elkaar aanwezigheid, je wil niets anders van elkaar dan elkaars gezelschap, een luisterend oor, gedeelde vreugde. En Jezus noemt ons vrienden. Hij wil ongedwongen, op voet van gelijkheid, op basis van vertrouwen en in alle vrijheid met ons omgaan en roept ons op dat ook met elkaar te doen. Waarom? Omdat hij dat eerst zelf heeft ervaren bij zijn Vader.
Niet meer slaven of knechten, maar vrienden. Het is een radicale uitspraak, nu maar ook toen. De maatschappij van toen was niet voor te stellen zonder slaven. Slaven waren belangrijk voor de economie, ze werden vaak gewaardeerd en als slaaf kon je zelfs een geweldige relatie opbouwen met je meester als je hem met toewijding diende, maar je bleef uiteindelijk wel bezit, ondergeschikt. Tegen deze achtergrond was het ergens nog helemaal niet zo’n gek beeld om de relatie tussen God en mens te vergelijken met die van een meester en zijn slaaf. Een prima verhouding, maar wel Heer en knecht, niet gelijk. En toch zegt Jezus ‘ik noem u niet meer slaven, maar vrienden.’ Zo wil hij met ons omgaan. Niet als mindere, maar als gelijken, in nabijheid en verbondenheid. God wil in vriendschap met ons leven en volgens mij is dat nu niet minder radicaal beeld dan toen.
De theoloog en filosoof Thomas van Aquino voegt daaraan toe dat het onderdeel is van het doel van een christelijk leven om vrienden te worden met God. Door deze vriendschap mogen we dan hopen dat Gods karaktertrekken die van onszelf worden en hopen we elkaar lief te hebben zoals God ons liefheeft. Want waar we in het dagelijks leven relaties nog regelmatig in iets proberen te veranderen wat tastbaarder, betrouwbaarder, voorspelbaarder of overdraagbaarder is, is dat precies niet wie God is of hoe leven met God eruit ziet. Leven met God is precies het tegenovergestelde, want Hij verandert steeds weer het tastbare, voorspelbare en betrouwbare in fragiele, feilbare en wispelturige relaties. Met God is alles relatie, een eeuwige cirkeldans van liefde.
Zo mogen we het leven dan ook bezien, als een liefdesdans met onze omgeving, met elkaar en met God. Dat neemt niet weg dat er soms momenten zullen zijn dat we misschien volledig uit de pas lopen, het ritme kwijt zijn of misschien zelf op elkaars tenen staan, maar ook dan mogen we steeds weer zoeken naar afstemming en verbinding, weer proberen het juiste ritme en de juiste cadans vinden. Als dat gebeurt, gebeurt er iets heel moois. Op dat soort momenten ervaren we iets van echte diepe verbinding, van het leven in al haar volheid. Een ervaring die zich volgens niet alleen voordoet tijdens de mooie, ontspannen momenten van het leven wanneer alles op rolletjes loopt, maar misschien juist ook wanneer het leven ons overweldigd en de grond onder onze voeten lijkt weg te zakken. Als we dan iets mogen ervaren van verbinding met elkaar en met God, van die eeuwige stroom van liefde, dan heeft dat iets onvergelijkbaars. Dan weten we dat we leven.
Amen
