Bij Handelingen 11: 19-26 en Lukas 10: 17-24
Ik weet niet hoe dit voor u is, maar het weer van afgelopen week de zon – het maakt me direct een vrolijker en vreugdevoller mens. De warmte vertraagt het leven wat en ik ben aandachtiger, relaxter. Soms baal ik er wel eens van dat mijn stemming zo afhankelijk kan zijn van de omstandigheden, al is er denk ik weinig menselijker.
In het leven van alle dag verbinden we vreugde al snel met geluk. Valt geluk ons ten deel, dan is dat reden tot vreugde. Of vreugde is het resultaat van onze eigen inspanningen; hard werken dat zich uitbetaald. En zeker beide dingen kunnen vreugde met zich meebrengen, maar het is ook kwetsbaar. Vreugde wordt afhankelijk van de omstandigheden en is daarmee ook niet zelden maar van korte duur (een kort moment te midden van zorgen die onze gedachten kunnen vullen).
In de Bijbel komen we een ander beeld tegen van vreugde. Vreugde is daar van een andere orde dan geluk. Zelfs als je je over veel dingen ongelukkig voelt kan er vreugde zijn. Vreugde is daar ook niet slechts iets wat ons overkomt of wat we zelf maar moeten creëren. Vreugde is veel meer een beslissing en een overgave. De franciscaan Richard Rohr zegt: “Wanneer we ermee stoppen om voortdurend een soort foutloze omgeving te creëren die ons eigen geluk zal garanderen, dan gaan we ontdekken dat vreugde veel meer lijkt op het vallen in een objectieve aanwezigheid, een groter lichaam, de liefde zelf, of wat velen van ons God zouden noemen. We hoeven niet langer op onszelf te wachten om gelukkig te zijn. Er is geen wachten, alleen ontvangen.”
De Bijbel toont ons God als bron van vreugde en daarmee potentieel ook al het andere. Of zoals Barbara Brown Taylor het verwoord: “De enige voorwaarde voor vreugde is de aanwezigheid van God… dit betekent dat vreugde tot uitbarsting kan komen in een economische malaise, midden in een oorlo of in een wachtkamer van de Intensive Care… vreugde is een geschenk…”
Die ervaring van vreugde vraagt om een open, ontvankelijke en verwachtingsvolle houding. Niet voor niets zien we dan ook hoe in de Bijbel vreugde aanwezig is in ontmoetingen en bij elk nieuw begin: er is vreugde: terwijl de engelen zingen voor het pasgeboren kerstkind op die eerste kerstavond, met de dreiging van geweld al in de lucht; er is vreugde: bij de discipelen met Pasen, nog voordat ze volledig hebben begrepen wat er gebeurt; er wordt vreugde verkondigd: met Pinksteren, wanneer de vertroostende Geest de deuren opent en het mogelijk maakt dat de wonderen van God in elke taal worden verkondigd.
Er is vreugde in God, over God én met God. Want we worden niet alleen uitgenodigd om ons over te geven aan of ons te laten vallen in de God die zich over ons verheugt, maar ook om ons vervolgens samen met God te verheugen over alles waar hij zich over verheugt.
Zowel Jezus als Barnabas gaan ons daar vanochtend in voor. Barnabas, wiens oorspronkelijke naam Jozef was, behoorde tot de eerste gemeente in Jeruzalem. Van hem wordt verteld dat hij zijn akker verkocht en de gehele opbrengst aan de gemeente gaf. Van de apostelen kreeg hij de bijnaam Barnabas, wat volgens Handelingen 4 ‘Zoon der vertroosting’ zou betekenen. Door de tijd heen is Barnabas een figuur geworden in de schaduw van Paulus en is er eigenlijk weinig over hem bekent. Toch was het Barnabas die Paulus hielp om het vertrouwen van de andere apostelen te winnen en die Paulus hier in onze lezing van vandaag naar Antiochië haalt om daar met hem de gemeente te dienen. Barnabas lijkt zo niet iemand te zijn die zichzelf op de voorgrond zet of die de behoefte heeft naam voor zichzelf te maken. In plaats daarvan verheugt hij zich over wat hij ziet gebeuren; over wat God in anderen aan het doen is. In Paulus, maar ook in die eerste christenen in Antiochië. Zoals horen in de lezing van vanochtend: “Toen hij daar was aangekomen en zag wat God in zijn goedgunstigheid had bewerkt, verheugde hij zich en spoorde hij iedereen aan om standvastig te zijn en trouw te blijven aan de Heer”.
Daarmee stapt Barnabas eigenlijk in de voetsporen van Jezus. Jezus die voortdurend laat zien dat hij gekomen is om de wil van zijn Vader te doen, om dienstbaar te zijn, maar die daar zelf ook de kracht voor vindt in de woorden van zijn Vader bij zijn doop: ‘in jou vind ik vreugde’. En precies dat is ook de reden dat hij zich verheugt over zijn discipelen. Hij verheugt zich niet zozeer over hun spirituele successen, maar over het feit dat God in en door hen werkt. Ze zijn deel geworden van een groter geheel; ontvangers en verkondigers van Gods genade en liefde. Dat is ook waar hij hen op wijst: “Verheug je er echter niet over dat de geesten zich aan jullie onderwerpen, maar verheug je omdat jullie naam in de hemel opgetekend is.’ Met andere woorden: ‘Verheug je, omdat God vreugde in je vindt; omdat haar liefde naar je uitgaat.
Barnabas en Jezus laten zien dat wanneer we onze vreugde vinden in God en haar ontvangen als een geschenk, dat dit ook onze relatie tot onze omgeving verandert. Omdat ze ons in staat stelt ons te verheugen over alles waar we God aan het werk zien! In ons eigen leven, in dat van anderen, in de natuur.
Rohr beschrijft dat als de kunst van het aanschouwen. Het ons openen voor ontzag en verwondering en aanwezig zijn bij wat is, zonder het filter van onze eigen voorkeuren en zonder de neiging dingen slechts te beoordelen als belangrijk dan wel onbelangrijk. Wanneer dat gebeurt dan opent zich een veel ruimer, dieper en breder blikveld; dan gaan we op een nieuwe en andere manier kennen en genieten. Eén die de vreugde laat opspringen in ons oog en in ons hart. Of met de woorden van de Engelse mystica Juliana van Norwich: “De volheid van de vreugde is God in alles te aanschouwen”.
Zo’n levenshouding, deze kunst van het vreugdevol aanschouwen, krijgt een kans wanneer we ermee stoppen om alles onder controle of vast proberen te houden, maar ons in plaats daarvan láten vasthouden door de Ene. Ja, ons laten vallen in God. Als er niet langer de noodzaak is om alles zelf krampachtig vast te houden, inclusief ons geluk en onze vreugde, dan ontstaat er ruimte. Ruimte voor verwondering, ruimte om open, ontspannen en vreugdevol het leven en anderen tegemoet te treden. Dan kunnen anderen ook tot een bron van vreugde worden. Niet slechts vanwege de voldoening die ze geven of wat ze voor ons betekenen, maar omdat ze net als jou en net als mij allemaal op een unieke manier door God worden bemind en aan ons worden toevertrouwd. Dan leren we zeggen ‘Jij bent Gods vreugde en daarom ook mijn vreugde’. Net als sint Serafim van Sarov, een van de belangrijkste heilige in de oosters orthodoxe kerk, die erom bekend stond dat hij iedereen groette met ‘mijn vreugde’.
Wat als we mensen zo tegemoet treden? Niet als mogelijke bedreiging, niet als mogelijk gewin, maar als bron van vreugde? Zal dat dan niet onze kijk en ons handelen veranderen? Dit vraagt om overgave en loslaten, maar opent tegelijk de mogelijkheid om verrast en geraakt te worden. We hoeven niet onze eigen vreugde te creëren, anders zijn we straks alleen nog maar bezig met dan wel het zoeken naar bevrediging dan wel de dreiging van ontmoediging, maar we worden wel geroepen ernaar te verlangen. Te verlangen naar de vreugde die God schenkt.
Dat doen we onder andere door ons over te geven en ons hart te openen voor het werk van Gods genade en voor de vele manieren waarop die op ons af komt. In de schoonheid van de natuur; in de onbevangenheid van een kind; in de onbaatzuchtigheid van een vriend; in de moed van hen die zich inzetten op de meest moeilijke plekken; en in de hoop van hen voor wie soms alle hoop lijkt verloren.
In een context die zelf alles behalve makkelijk was en met vooruitzichten die niet perse reden gaven tot optimisme, verheugen Barnabas en Jezus zich desondanks over Gods genade die aan het werk is. Daarmee moedigen ze ook ons vanochtend aan om onze vreugde ook in God te zoeken, om te rusten in die eeuwige Liefde. Het is de enige rustplek die ons toe staat en in staat stelt om het licht te zien en het duister te dragen.
Amen.
