Bij Handelingen 6:8 – 7:7 en 7: 44-60 en Markus 4: 26-34
Gemeente van Christus,
Op de voorkant van de liturgie ziet u Stefanus. Misschien niet zoals u hem direct had voorgesteld. Het is een verbeelding gemaakt door Gracie Morbitzer, als onderdeel van een grotere serie met de titel ‘The Modern Saints’ (moderne heiligen). Haar doel is om heiligen weer te geven met karakter, met de juiste leeftijd en etniciteit en in moderne stijl. Om zo te laten zien hoe menselijk ze waren – net als ons. Over deze verbeelding van Stefanus schrijft ze: “Omdat martelaren vaak worden afgebeeld met de methode waarmee ze zijn vermoord, heb ik ervoor gekozen om Stefanus af te beelden met een modernere vorm van ‘stenen’ afgebeeld op zijn sweatshirt. Zijn ogen zijn omhoog gericht naar zijn visioen van de hemel”. Die blik van Stefanus, gericht op de hemel, op Jezus, en die modernere vorm van ‘stenen’ wil ik vanochtend als uitgangspunt nemen.
Maar eerst: wie was Stefanus eigenlijk? Stefanus was een Grieks-sprekende Jood die, samen met 7 anderen, door de 12 apostelen was aangesteld als diaken om zorgt te dragen voor de Grieks-sprekende weduwen. Van Stefanus lezen we dat hij, door Gods kracht en genade, veel grote wonderen en tekenen verrichtte en dat hij bekend stond als een wijs man, bezield van Gods Geest. Wat precies de reden was weten we niet, maar op een gegeven ogenblik komt een groep Joden uit de synagoge in verzet en begint met hem te redetwisten. Maar ze kunnen niet tegen hem op en laten daarom een vals getuigenis tegen hem afleggen, waarna Stefanus voor het Sanhedrin wordt gebracht (het Joodse gerechtshof in die tijd). In antwoord op de vraag of de beschuldigingen waar zijn, begint Stefanus aan de rede waar we vanochtend een stukje van hebben gehoord.
Hij begint met een compact overzicht van de geschiedenis van het volk Israël, maar eindigt met harde woorden: “Maar u bent halsstarrig, onbesneden van hart en van oren; steeds weer verzet u zich tegen de heilige Geest, zoals uw voorouders ook al deden. Wie van de profeten hebben uw voorouders niet vervolgd? Degenen die de komst van de rechtvaardige aankondigden hebben ze gedood, en zelf hebt u nu de rechtvaardige verraden en vermoord, u die de wet ontvangen hebt door tussenkomst van de engelen, maar er niet naar hebt geleefd” In reactie op die woorden ontsteekt men in woede en drijft men Stefanus de stad uit om hem daar te stenigen. Zo is Stefanus niet alleen de eerste diaken, maar werd hij ook de eerste christelijke martelaar.
Maar juist op dat moment, wanneer het volledig escaleert, lezen we hoe Stefanus zijn ogen opslaat en zijn blik op de hemel richt. Het contrast tussen die razende menigte en Stefanus die aandachtig omhoog kijkt, kan bijna niet groter. Te midden van alles wat er gaande is is zijn blik strak gericht op de hemel, op Jezus die hij daar aan de rechterhand van God ziet. In het Grieks wordt duidelijk dat het hier gaat om een aandachtige vorm van kijken. Een kijken wat we volgens mij niet los kunnen zienvan he t profetisch spreken en handelen van Stefanus.
Met zijn profetische blik en in zijn spreken, vermijdt Stefanus de pijnlijke waarheid niet. Hij schuwt er niet voor om onrecht aan de kaak te stellen en verdoezelt niet wat er is misgegaan, maar confronteert. En toch is zijn oog niet allereerst gericht op de overtreders, de ‘ander’ of de tegenstander. Zijn profetisch oog is gericht op de hemel, op God en zijn regering; op Jezus, in wie Gods aanwezigheid zichbaar en tastbaar werd. Stefanus weigert zo om die woedende menigte de macht van het middelpunt te geven of om al zijn aandacht daardoor te laten opslokken. In plaats daarvan kiest hij ervoor zijn blik te richten op God, voorbij al het andere.
En daarmee wijst Stefanus ook ons een weg, in een tijd waarin het debat soms steeds meer lijkt te verharden en waarin het maar wat makkelijk is om te vervallen in zwart-wit of wij-zij denken. Maar ook dichterbij huis, wanneer een ruzie ons soms helemaal beheerst, boosheid ons verteerd of een nogal moeilijk familielid of collega al onze aandacht opeist. Hoe terecht dat ook kan zijn, Stefanus wijst ons een andere, vaak vruchtbaardere weg. Want gefocust op de ander of de tegenstander, is de kans groot dat angst, woede, verdriet, teleurstelling of verontwaardiging ons verlammen. Maar Stefanus laat zien hoe het ook anders kan. Met de blik op God-met-ons, blijft hij (zelfs te midden van de horror) standvastig en helder, getuigend van de genade en liefde van Jezus. Ja, die focus op Jezus bevrijd ons van de menselijk neiging tot verdedigen of beschuldigen; de neiging om uit te leggen of te winnen. Met de blik op Jezus kan die ander (waar we misschien zo moeilijk mee over weg kunnen of die vooral onbegrip en woede in ons oproept) een genadetrainer worden, in plaats van slechts een bron voor negatieve emoties en gedachten die ons opbreken of al onze energie in beslag nemen. Zo stelt die blik op Jezus ons in staat om radicaal en profetisch te handelen.
Maar Stefanus’ blik is ook profetisch op een ander manier. Met zijn blik op Jezus gericht, weigert hij om zijn bewustzijn over te geven aan de hardste stem, de luidste mening of de meest imponerende of angstaanjagende macht of persoon. Iets waar die open mond op het sweatshirt van Stefanus (op de afbeelding van Gracie Morbitzer) mij ook aan deed denken. De mond als ‘moderne vorm’ van stenen en soms net zo dodelijk. Stefanus laat zien dat die blik gericht op Jezus, onze aandacht bevrijdt van al die andere dingen of mensen die onze aandacht of blik proberen te grijpen en te domineren. Of het nu gaat om geld, prestige, ideologie of de 1000-en-1 meningen, overtuigingen en oordelen die dagelijks onze kant op komen. Stemmen die ons zeggen dat we er pas toen doen wanneer we dit of dat bereikt hebben of voldoen aan de status quo. Stemmen die ons doen geloven dat we pas gelukkig zijn, wanneer we financieel onafhankelijk zijn of vrij zijn om te doen en te laten wat we willen. De meningen, oordelen, overtuigingen of verwachtingen die ons soms om de oren vliegen, kunnen ons meer in de greep krijgen dan we door hebben als we niet steeds weer bewust onze blik omhoog richten.
De blik omhoog richten… dat betekent niet naar een ander soort wereld om maar te ontsnappen aan de dagelijkse realiteit, maar het betekent dat we onze blik richten op de realiteit van God-met-ons, zichtbaar geworden in Jezus. Die blik voedt het bewustzijn dat God ergens mee bezig is te midden van het alledaagse leven. Dat zijn koninkrijk op onverwachte plekken al zichtbaar wordt en groeit, al is het nog maar zo klein als een mosterdzaadje. Als we op deze manier leren kijken, open voor waar God aan het werk is, dan vergroot dat ons referentiekader en hoe we reageren op wat er op ons af komt. Het herinnert aan de woorden die Jezus zelf ooit sprak: ‘Gelukkig zijn jullie ogen, omdat ze zien, en jullie oren, omdat ze horen’. Of zijn opdracht ‘Laat wie oren heeft goed luisteren…’ Wat als ons horen en kijken zich niet allereerst laat leiden door alles wat van buitenaf een beroep op ons kan doen, maar zich in plaats daarvan op Jezus richten? Wat zien en horen we dan? Of als onze ogen en oren nieuwsgierig worden naar waar God in dit alles mee bezig is? Wat gaan we dan ontdekken?
Ja, die profetische blik durft een andere, een nieuwe toekomst voor te stellen. Ze ziet hoop en verandering waar veel dat nog niet zien en ze geeft de moed om vanuit die hoop te spreken en te handelen. Die profetische blik maakt God aanwezigheid en glorie in ons midden zichtbaar en opent de ogen voor de kleine en grote manieren waarop Gods koninkrijk ontkiemt, opschiet en groeit. En voor de verhalen en voorbeelden van mensen die hun hoop handen en voeten geven, die zich laten drijven door de liefde en die trouw blijven vanuit het geloof dat God zelf trouw is.
Vanochtend nodigt Stefanus ons uit om met hem mee te kijken, met diezelfde aandachtige en profetische blik. In het Nederlands valt het wat weg, maar in het Grieks staat er zoveel als: “Zie, ik zie de hemel geopend en de Mensenzoon, die aan Gods rechterhand staat”. Wat is onze reactie? Doen we net als die menigte onze handen voor de oren of kijken we met hem mee? Amen
