Gewoon zwarte koffie
De afgelopen maanden ben ik begonnen het woord “gewoon” te verbannen uit mijn taalgebruik. Het valt niet mee, want ik gebruik het woord in vrij veel zinnen en niet heel bewust. En om je heen wordt het voor van alles en nog wat gebruikt. Bij de groenteman vroeg ik om een zak uien en 500 gram champignons. Of ik kastanje of gewone wilde. Ik antwoordde dat ik “witte” wilde. De visboer liet me kiezen tussen gewone en biologische zalm. Kennelijk is de mishandelde zalm nog steeds de standaard.
Ik heb echt iets tegen het woord “gewoon”, misschien deels door de inzichten van een filosoof als Michel Foucault. Voor hem was het normaliseren van dingen een vorm van macht, een middel tot uitsluiting. Bijvoorbeeld op het gebied van seks, waarbij sommige uitingen verboden en strafbaar waren/zijn omdat ze niet natuurlijk of afwijkend zouden zijn. Homoseksualiteit was voor Foucault het voorbeeld bij uitstek, dat als abnormaal, ongewoon, pathologisch kon worden bestempeld. Maar voor het argument zou je net zo goed monogamie kunnen nemen: onze morele standaard om – in principe – loyaal te zijn aan uitsluitend één liefdespartner. Dat is verworteld als normaal in onze taal, wetten en cultuur. Het woord vreemdgaan illustreert misschien het best dat met een ander gaan niet normaal maar vreemd is. Met die standaard verwijderen we ons van andere culturen, zoals die van vroeger ten tijde van Abraham en David, of zoals die van bepaalde delen in het Midden-Oosten nu, of zoals die van sommige jongeren in Nederland.
Waarom zouden we dingen “gewoon” willen noemen? Ik zie er momenteel geen nut van en zie zelfs het risico ervan dat ik andere mensen of dingen veroordeel omdat ze niet gewoon zouden zijn. En dat ik dingen uit gewoonte blijf doen, die helemaal niet vanzelfsprekend goed zijn. Gewoon Sinterklaas met Zwarte Piet. Gewoon vuurwerk afsteken met Oud en Nieuw. Gewoon vlees eten. Gewoon een auto op diesel of benzine. Gewoon een gezellig verjaardagsfeestje. Gewoon een hand geven aan de dominee na de kerkdienst. Gewoon koken op gas. Het zijn dingen die heel abrupt of heel langzaam bij mij hun gewoon-zijn verliezen of hebben verloren. En wat mij betreft ga ik graag steeds meer dingen niet meer gewoon vinden.
Erwin Landman
Herfstdagje is de opvolger van Zomerdagje. Miniatuurtjes om de lezer een hart onder de riem te steken in Corona tijd. Twee keer in de week: op dinsdag en op vrijdag. Naast de inmiddels vertrouwde schrijvers: Tirtsa Liefting, Matty Metzlar, Tim Smid en Evert Jan Veldman, zijn vier gastcolumnisten gevraagd: Alexandra Matz, Erwin Landman, Marieke Laauwen en Arjen Zijderveld.
Voor de goede orde: ‘normale’ zalm wordt niet mishandeld. Er is wilde zalm en kweekzalm, die laatste ook in een biologische variant met duurzaam voedsel vetgemest. Maar kweekzalm zwemt ‘gewoon’ in een ‘zeekooi’ ergens in een fjord en bestempelt de bodem daaronder met hun poep.