1 Koningen 3, 1 – 15
1 Korintiërs 1, 26 – 28
Lucas 4, 14 – 21
I
Tot het begin van de Veertigdagentijd
lezen we in het boek Koningen over Salomo,
de zoon van koning David en van koningin Batseba.
Hij wordt gezegend met de gave van de wijsheid
want God is gek met hem.
Zoals God gek was met zijn vader David
Maar dan anders.
Waar ‘m dat in zit horen we vandaag.
Nou ja, het zít natuurlijk in God.
Maar dat het er zó uitkomt
heeft alles met de jonge Salomo te maken.
Met hoe kwetsbaar hij is
zonder dat hij daarvoor wegloopt.
‘Wat is toch de sterveling dat U aan hem denkt,
het mensenkind dat U naar hem omziet?’ zingt Psalm 8
II
Laten wij ons voordeel doen met de wijsheid van Salomo.
Wij kunnen vandaag wel wat wijsheid gebruiken.
Niet onaardig dat wij kennismaken met een nieuwe koning,
net nu we getuige zijn geweest
van de inauguratie van Donald Trump
als de 47e president van de Verenigde Staten.
Nou niet te gemakkelijke conclusies trekken
als we de twee met elkaar vergelijken.
De wijsheid van Salomo mag dan spreekwoordelijk zijn,
ze zit niet bij hem in de genen.
Salomo weet nog onvoldoende van wat recht en krom is
in de uitoefening van zijn ambt.
‘Ik ben nog maar een kleine jongen’
zegt hij tegen God.
Dat hij twintig jaar is en koning over heel Israël
doet daar niets aan af.
Het is geen valse bescheidenheid.
En het is ook meer dan een gevoel.
Hij wéét dat hij een kleine jongen is.
Daarin verschilt hij zeker van Donald Trump.
Die is het ook, maar die wil het niet weten.
En dat is niet zonder risico.
III
Met Salomo had het ook al lang mis kunnen gaan.
Het verhaal gaat langs het randje.
Salomo wordt de schoonzoon van Farao, de koning van Egypte.
Hij neemt Farao’s dochter mee
en komt met haar aan in de Davidsstad.
Dat klinkt meer als een trofee dan als zijn partner –
zijn tegenover naast hem.
Misschien leg ik er te veel in
maar we zijn gewaarschuwd.
Wie met Farao’s omgaat wordt met machtsdenken besmet.
Je verre houden daarvan is de hoeksteen
van Israëls eigen identiteit.
De pendant van die andere: Blijf bij je Bevrijder!
‘Gedenken zul je
dat je een dienaar bent geweest in het land van Egypte
en dat de Ene, God-over-jou, je daaruit heeft uitgeleid
met sterke hand en uitgestrekte arm’ (Deut. 5,15)
‘Ik weet nog niet van uittrekken en thuiskomen’
zegt Salomo in zijn droomontmoeting met God.
(‘Ik heb nog geen ervaring’ vertaalt de NBV kort door de bocht)
Ja, dat is linke soep voor een koning over Israël,
als het verhaal van bevrijding,
van uittrekken uit de slavernij,
van woestijntocht en thuiskomen in beloofd land,
nog niet in jouw vezels is gaan zitten.
Dan kun je wel wat leiding gebruiken!
Het zelfde geldt voor het offeren
en wierook branden op de offerhoogtes.
Ook linke soep.
Want dat doen ze overal. Dat doen ze allemaal.
Alsof het niet uitmaakt.
Alsof de Ene, God-over-jou, één pot nat is
met de goden van Egypte en die van de volken rondom.
Dan weet je wel hoe het werkt want dat weet toch iedereen?
Dan ben je als koning zomaar de godenzoon
die absolute loyaliteit mag eisen
en gehoorzaamheid kan afdwingen –
op jouw eenzame hoogte
waar je de hemel bijna aan kunt raken.
Niemand die er vragen bij zal stellen.
Ze kijken wel lekker uit.
Het verhaal gaat langs het randje.
Maar het gaat net goed dankzij de liefde voor de Ene
die Salomo als kleine jongen
bij zijn vader David heeft geproefd.
Een liefde die kon groeien in de ruimte van Gods liefde.
Een kind heeft daar een neus voor.
Het gaat allemaal net goed zoals bij de wijzen
die na de aanbidding van het kind van Betlehem
in een droom gewaarschuwd werden
om niet langs Herodes terug te keren naar huis.
Op de offerhoogte Gibeon
laat God zich zien aan Salomo in een droom:
‘Vraag maar, wát zal ik je geven?’
Op de lijn van groot, groter, grootst
heeft Salomo zich verloren
in het offeren van duizend offers
aan die God daarboven.
Nu staat daar God de Ene naast hem in een droom,
terzijde van het religieus spektakel.
Eén die geen loyaliteit eist, geen almacht afdwingt.
‘Vraag maar, wát zal ik je geven?’
Het doet denken aan de vraag die Jezus stelde
aan de blinde bedelaar langs de kant van de weg
en aan zijn leerlingen die niets van hem begrijpen:
‘Wat wil je dat ik je doen zal?’ (Mc 10, 36 en 51)
‘Vraag maar, wát zal ik je geven?’
IV
In de ruimte van God die zich aan hem laat zien
ontdekt Salomo wat hij wil vragen.
Hij verlaat de lijn van groot, groter, grootst.
‘Geef dan aan uw dienaar een horend hart
om over uw gemeenschap recht te spreken,
om te onderscheiden tussen goed en kwaad;
want wie is in staat
over deze eervolle gemeenschap van u
recht te spreken?’
Een horend hart is voorwaarde om recht te kunnen spreken.
Wat dat is, een horend hart, daar komen we zo op.
Maar eerst iets over die gemeenschap,
die Salomo eervol noemt
en die in de NBV immens wordt genoemd.
Voor je het weet denk je bij die kwalificaties weer
in termen van groot, groter, grootst.
Het tegenover van een horend hart
is een hart van steen dat zich niet wil laten raken,
dat decreten uitvaardigt en gehoorzaamheid afdwingt.
Van het hart van Farao wordt dat gezegd in het boek Exodus.
En nou komt het:
In het Hebreeuws wordt daarvoor het zelfde woord gebruikt
dat eervol betekent en immens, gewichtig en ruimte innemend,
ontzagwekkend.
Het wordt ook voor de heerlijkheid van God de Ene gebruikt –
de Kabood Adonai.
Dat is knap verwarrend voor wie over God denkt
in termen van groot, groter grootst.
Maar waaróm heet de gemeenschap van Israël
eervol of immens?
Omdat de Ene, God-over-jou, eer gegeven heeft
aan een volk dat elke vorm van eigenwaarde ontnomen was
en het bevrijd heeft uit de almacht van Farao.
Waarom heet het immens?
Omdat de Ene, God-over-jou,
zijn heilig gewicht gelegd heeft in deze bevrijding,
in het horen van de klacht van klein gemaakte mensen.
Voor Hem gold niet langer groot, groter, grootst,
Maar: Hoor! Hoor! Hoor!
Begonnen bij zichzelf:
‘Ik heb hun jammerklachten over hun onderdrukkers gehoord,
Ik weet hoe ze lijden’ (Ex. 3,7)
en vervolgens uitgezaaid in zijn Thora:
‘Hoor, Israël!-
de Ene is onze God, de Ene alleen!
Liefhebben zul je de Ene, je God,
met heel je hart, met heel je ziel,
en met al je macht!’ (Deut. 6, 4 e.v.)
En dus je naaste, die is als jezelf.
V
Hoe oefen je een opmerkzame geest?
Hoe ontwikkel je een horend hart?
Door het te doen.
Door weg te stappen uit de maalstroom
van groot, groter, grootst.
Dat klinkt eenvoudiger dan het is.
Daar is meer voor nodig dan een politieke ideologie
of een hoge moraal die zelfingenomenheid aanwakkert.
Als plekken als deze nog ergens goed voor zijn,
dan is het om Thora te spellen,
het evangelie aangezegd te krijgen,
als Salomo de Ene, God-over-jou, naast je te weten.
Niet omdat je God gevonden hebt
maar omdat God jou tegemoet komt
in de viering van de liturgie.
Liturgie vieren is geen doel in zichzelf.
Het helpt om te vertragen,
om je niet slaafs mee te laten slepen in de gekte,
om in het alledaagse een horend hart te ontwikkelen
en de stem te verstaan van hen naar wie niemand luistert.
Vertragen zodat zij tevoorschijn kunnen komen.
Het goede nieuws voor de armen,
waarvan het evangelie spreekt,
begint daar.
Wie opgesloten zitten in zichzelf
omdat er buiten henzelf geen plaats voor hen is,
ervaren bevrijding waar ze eindelijk gehoor vinden.
Al doende leren we hoe we buiten de maalstroom blijven
van groot, groter, grootst.
Daar vormt zich een nieuwe gemeenschap
waarin de Ene, God-over-ons, haar eer gelegd heeft.
Vertragen! Vertragen! Vertragen! is onze opdracht.
Als het moet veertig jaar gaan door woestijn.
Samen!
‘Wat in de ogen van de wereld onbeduidend is
en wordt veracht, wat niets is, heeft God uitgekozen
om wat wél iets is teniet te doen.’ (1 Kor. 1, 28)
hoorden we Paulus zeggen.
Dat is dat volk, die nieuwe gemeenschap.
En u en ik worden uitgenodigd
om er voortaan bij te horen.
Hier vieren we dat God ons heeft uitgekozen.
Niet om zijn kerk weer groot te maken
of – mag het een onsje minder zijn – haar in stand te houden.
We zijn er om onbeduidend te worden,
met wie al langer weten wat dat is.
Zo zullen wij met al Gods kinderen
wat wél iets is tenietdoen.
Te beginnen bij ons eigen ego.
Maar ik beloof u alvast:
Daar houdt het ni
