Preek van de Week – zondag 14 augustus ’22

Romeinen 12, 1 – 2 . 9 – 21
Matteüs 5, 43 – 48

I
‘U moet uzelf niet aanpassen aan deze wereld’ schrijft Paulus.
In de kerk klinkt dat vertrouwd.
Ze heeft er lange tijd het eigen erf mee bewaakt.
Maar van dat eigen erf is hier weinig meer over.
Tot voor kort vonden we dat niet zo erg.
We kregen er een zekere lichtheid en vrolijkheid voor terug.
De muren van de kerk waren al lang poreus geworden.
Het verhaal van de kerk had zijn weg naar buiten wel gevonden.
Het werkte door in de samenleving.
Vaak ondanks de kerk.
Het vertaalde zichzelf in sociale wetgeving, goede zorg
en in individuele vrijheid.
En de oorlog lag steeds verder achter ons.
De democratisch consumerende leeuw lag te slapen
naast het lam dat zich beschermd wist
in zijn individuele rechten .

Maar nu.
De vrede is ver te zoeken.
Niet alleen op het slagveld van de Oekraïne.
Kamerleden worden met de dood bedreigd.
De samenleving dreigt uit elkaar te vallen.
De solidariteit staat onder druk.
We verleren het gesprek.
En niemand voelt zich veilig.
Hoe zou dat ook moeten nu werkelijk alles aan het schuiven is?:
het klimaat, de economische en politieke verhoudingen in de wereld,
migratiestromen, de democratie die niet meer vanzelf spreekt.
‘U moet uzelf niet aanpassen aan deze wereld’ schrijft Paulus.
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat we dat al lang gedaan hebben.
En dat het ons geen windeieren heeft gelegd.
Dit is ónze wereld.
Ze kleeft aan ons.
We ademen haar.
Hoe zouden we aan haar moeten ontsnappen?

II
Vandaag gaat het over geweldloze weerbaarheid.
Over wat?
Ja, het is lang geleden en het was ver van ons bed:
De geweldloze strijd tegen het Britse rijk
onder leiding van Mahatma Gandhi,
resulterend in de onafhankelijkheid van India in 1947.
De geweldloze strijd van zwarten om gelijke burgerrechten
in de Verenigde Staten,
met ds. Martin Luther King als het belangrijkste gezicht
in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw,
resulterend in een wetgeving met gelijke rechten voor alle burgers,
ongeacht hun huidskleur of achtergrond.
Ze pasten zich niet aan.
Ze kwamen in verzet.
Op een manier waar de machten geen raad mee wisten.
Zonder geweld.
En toch niet te weerstaan.

Maar wat kunnen we daar nú mee?
Zíj hadden geen politieke macht.
Zij waren geen partij.
Zij hadden alleen de macht van samen.
Zij hadden waardigheid te winnen.
En niets anders te verliezen dan (om met Paulus te spreken)
het leven van de oude mens –
de ketenen, het leven zonder dromen.
Maar wíj hebben onze verworvenheden.
Wij hebben de vrijheid van het individu.
Wij hebben van alles te verliezen.
En we zien het vandaag gebeuren
Maar goed dat we wapens hebben om ons te verdedigen.
Een noodzakelijk kwaad.
We bewapenen Oekraïne in de strijd tegen Rusland,
de agressor die geen boodschap heeft
aan de soevereiniteit van een buurland.
Wat moeten we anders?
Geweldloze weerbaarheid valt niet te verkopen
aan al die burgers die tot op de dag van vandaag
het oorlogsgeweld met al zijn uitwassen over zich heen zien komen.

Dít is onze wereld.
We hebben er veel bij te verliezen.
En dus weten we ook wat goed en wat kwaad is.
Goed is de vrede van de democratisch consumerende leeuw
die slaapt naast het lam met zijn individuele rechten.
Kwaad is wat die vrede aantast.
Poetin is het kwaad.
Rusland is het rijk van het kwaad.

Wie vandaag een kanttekening durft te plaatsen
bij dit heldere schema van goed en kwaad, kan ze krijgen.
Het is niet de beste tijd voor nuance en zelfkritiek.
De Benedictijner monnik en hoogleraar Thomas Quartier
ondertekende de open brief van de vereniging Kerk en Vrede,
waarin opgeroepen wordt te stoppen
met het bewapenen van Oekraïne,
het isoleren van Rusland
en in plaats daarvan volop in te zetten op onderhandelingen.
De reacties waren niet mals.
Dom, naïef en gevaarlijk was het veel gehoorde antwoord
Een lezer van TROUW vroeg zich af
of Thomas Quartier de titel Theoloog des Vaderlands
niet kon worden afgenomen.

III
Wat is goed? Wie is het kwaad?
‘Zegen uw vervolgers,’ schrijft Paulus, ‘zegen hen, vervloek hen niet.’
‘Vergeld geen kwaad met kwaad,
maar probeer voor alle mensen het goede te doen.
Stel, voor zover het in uw macht ligt, alles in het werk
om met alle mensen in vrede te leven.
Neem geen wraak, geliefde broeders en zusters.’

Kortsluiting.
Weet u hier raad mee?
Of werkt bij u de oude truc nog
waarin de kerkdienst op zondag de plek is
om dit soort taal te bezigen als balsem voor de ziel,
maar u als u weer buiten staat de conclusie trekt
dat het voor maandag toch te hoog gegrepen is?
Zondag is zondag en maandag is maandag.
Weet u zich raad met het evangelie?
Het Britse imperium wist zich geen raad
met het geweldloos verzet van de massa’s in India,
in hun strijd om onafhankelijkheid.
De Verenigde Staten van Amerika wisten zich geen raad
met de geweldloze strijd van zwarte mensen voor gelijke burgerrechten.
Dat wij ons geen raad weten met het evangelie,
dat het ons niet lukt om het te plooien naar onze zin,
is dat enigszins te vergelijken?

Als Paulus zijn brief schrijft aan de gemeente in Rome,
ligt de tempel van Jeruzalem nog te blinken in de zon.
Paulus weet niet wat Jeruzalem nog te wachten staat.
Over twaalf jaar zullen de Romeinse legioenen o.l.v. Titus
geen steen op de andere laten.
Denk aan hoe de Russen hebben huisgehouden
in Marioepol en in Aleppo.

In Paulus’ dagen is de tempeldienst in Jeruzalem nog volop gaande.
Er wordt geofferd en gebeden.
God wordt er gediend.
Maar voor de Jood Paulus heeft de tempel nú al zijn tijd gehad.
Er is iets beslissends gebeurd, dat alles anders heeft gemaakt.
Schokkend anders.
God heeft zich laten zien in Jezus, de gekruisigde.
Zonder iets van zichzelf achter te houden.
En deze Jezus leeft, zo heeft Paulus ontdekt.
Nou ja, ontdekt?
Het overkwam hem.
Híj overkwam hem.
In de gekruisigde is God opgestaan tegen de machten van de duisternis,
die het in de wereld voor het zeggen lijken te hebben.
En ze hadden geen antwoord op deze weerloze overmacht.
Zoals het Britse rijk en de Verenigde Staten geen antwoord hadden
op de weerloze overmacht waarmee ze zich geconfronteerd wisten.

Offerdienst ziet er voor Paulus voortaan anders uit:
‘Broeders en zusters,
met een beroep op Gods barmhartigheid vraag ik u
om uzelf als een levend, heilig en God welgevallig offer
in zijn dienst te stellen.
Dat is de tempeldienst die van u wordt gevraagd.’
Samen met elkaar zijn wij de tempel, zegt Paulus.
Een levend huis.
Geen instituut.
Een gemeenschap in Christus.
Dienstbaar aan de weerloze overmacht van God.
Wij verdedigen ons niet.
Wij offeren onszelf.
Maar niet als helden op het slagveld van deze wereld.
Wij offeren ons met God, met Christus,
in het vertrouwen dat wij leven hebben in Hem.
In Hem en met hen, voor wie deze wereld geen leven is.
Al die mensen die zijn merkteken dragen –
de weerlozen zonder macht.

God als weerloze overmacht,
het is mooi gevonden.
Maar het schuurt natuurlijk wel.
God laat zich niet vangen in vrome definities.
God is God.
In weerloze overmacht zit pijn.
Hoor de schreeuw van weerloze mensen.
En zie je zelf dan staan:
Onbeholpen. Zonder antwoord.
Zo staan we ook tegenover God.
We geven ons over.
In geloof.
Nergens anders in.

Ziet u hoe we hier verlost zijn
‘van zondag is zondag en maandag is maandag’?
Elke maandag is ook een zondag:
Een dag van opstaan
en van het kwade overwinnen door het goede.
Een dag om de liefde gestalte te geven.
Als een levend, heilig en God welgevallig offer.

IV
Dat klinkt allemaal tamelijk zondags voor een maandag.
Waarom zou dit niet wegwaaien
zo gauw we straks weer buiten staan?
Om Russische soldaten te zegenen,
die huishouden in Oekraïne,
en om Poetin niet te vervloeken,
daarvoor is meer nodig dan een fraaie bijbel passage, toch?

‘Bid onophoudelijk’ zegt Paulus.
Misschien begint het daar wel mee.
Met een biddende manier van leven.
Wat iets anders is dan continu in je meditatiehoekje kruipen.
Een biddende manier van leven
zal ons helpen om ons uit onze bubbel te bevrijden,
om alles in een nieuw licht te bezien –
het licht van Christus.
‘Ga niet af op uw eigen inzicht’ zegt Paulus.
Dat eigen inzicht met zijn geharnaste visie op wat goed is en wat kwaad.
Paulus weet er alles van.
Hoe het je kan verblinden.
Om je niet aan te passen aan deze wereld,
om te kunnen veranderen
en je wijze van kijken en doen te vernieuwen,
is meer en vooral iets anders nodig
dan goede wil en hoge idealen.

‘Al het goede komt van boven’ zegt het spreekwoord.
Hoe waar is dat voor Paulus persoonlijk geweest.
Die dag waarop bij hem alles op zwart ging,
alles wat goed was volgens hem,
alles wat bevochten moest worden.
Want Jezus overkwam hem.
Als die je overkomt is het crisis in je leven.
Maar dan crisis als kans
En meer dan dat.

Een biddende levenshouding maakt ruimte
om dat goede te ontvangen
terwijl het bij jou alles op de kop zet.
Een biddende levenshouding maakt ruimte
om te ontdekken wat dat goede behelst
in het oefenen van gastvrijheid,
in het je bekommeren om de noden van wie weerloos zijn –
de lotgenoten van de gekruisigde,
die door Paulus heiligen genoemd worden.
‘Al het goede komt van boven’
Het breekt in en je weet niet wat je overkomt.
Tot het gestalte krijgt in het eten geven aan je vijand die honger heeft
en in het aanreiken van een beker water als hij dorst heeft.
Zo bizar is het goede, waar Paulus het over heeft.
Zo anders dan een mens zelf kan verzinnen.
Het komt van boven, maar het manifesteert zich van onderop.
Net als God zelf.

V
In de strijd van zwarten voor gelijke burgerrechten
liet ds. Martin Luther King zich inspireren door Mahatma Gandhi.
In de strijd om onafhankelijkheid had Gandhi aangetoond
wat de strategie van geweldloze weerbaarheid vermag.
Maar de andere inspiratiebron was voor King het Evangelie.
Hij was zich ervan bewust hoe tricky het was
om het Evangelie en de strijd van zwarten
een op een met elkaar te verbinden.
Hij was zich dat beter bewust dan zijn critici,
die de bestaande orde als vanzelfsprekend sanctioneerden
met een beroep op God en het gezag van boven.

Laten we wel wezen:
het is heel lastig om ook maar een millimeter ruimte aan te brengen
tussen de gekruisigde en opgestane Heer
en de weerlozen in deze wereld.
Een geweldloze politieke strategie
die het met hen voor hen opneemt,
heeft in de kerk van Christus meer recht van spreken
dan een kerk die leeft bij ‘zondag is zondag en maandag is maandag’.
Een kerk waarvan de leden op maandag
net iets te graag geloven in het eigen zelfbeeld,
dat van het vreedzame democratische Westen
tegenover het autocratische en gewelddadige Rusland
en die op zondag Bijbel passages lezen
als die van vanmorgen in de Nieuwe Kerk.
Alsof die twee prima samen gaan.
Wat natuurlijk niet zo is.

Geweldloze weerbaarheid
heeft meer recht van spreken
in de kerk van Christus
dan de wapenwedloop en de oorlog.
Maar dat neemt niet weg
dat geen enkele politieke strategie
in staat is het goede te omvatten
dat de wereld in Christus van God heeft ontvangen.
Een nieuwe wereld is aanstaande.
De oude heeft zijn tijd gehad.
Godlof en niemand anders.