Bij Jesaja 52: 7-10, Filippenzen 2: 5-11 en Johannes 1: 1-14
‘Christmas is cancelled in Bethlehem this year’. Het zou zomaar de titel van een vermakelijke kerstfilm kunnen zijn. Met natuurlijk een eind-goed-al-goed, waar het feest uiteindelijk dan tóch wordt gered en doorgaat. Maar alles behalve dat. Het is de kop van een nieuwsartikel dat ik in de afgelopen weken verschillende keren tegenkwam. Terwijl hier alles weer, zoals normaal, in kerstsfeer is, is dit hoe Kerst er dit jaar uitziet in de geboorteplek van Jezus. Alle Kerstvieringen zijn afgelast, in solidariteit met Gaza.
‘Christmas is cancelled in Bethlehem this year’. Geen vrolijke Carols, geen glinsterende kerstversiering of een traditionele kerststal, maar in plaats daarvan die verbeelding die u op de voorkant van de orde van dienst ziet. Dat is hoe Kerst (of de kerststal) er dit jaar in Bethlehem uitziet. Jezus tussen de brokstukken, gewikkeld in een zwart-witte keffiyeh, terwijl Jozef, Maria, de herders en de wijzen niet vredig rondom de kribbe staan, maar, bedekt met stof, tussen de brokstukken naar het kind op zoek zijn.
Het herinnert aan de beelden op onze schermen, die de afgelopen weken niet te missen waren: van kinderen die onder de brokstukken vandaan worden gehaald. Beelden die helaas niet op zichzelf staan… Want wie herinnert zich niet het beeld van het verdronken driejarige Syrische jongetje op een strand in Turkije of van de gewonde zwangere vrouw die uit een gebombardeerde geboorteklinkiek in Marioepol werd gedragen? Of de beelden van miljoenen Congolezen op de vlucht of van boeren met hun uitgedunde en uitgemergelde kudde in de hoorn van Afrika?
En het is ook niet voor het eerst dat die realiteit zichtbaar wordt gemaakt in een verbeelding van het kerstverhaal. Zo zette twee jaar terug een kerk in de VS Maria, Jozef en het kind achter hekken. Als een verwijzing naar de plannen voor een hek tussen Mexico en de VS. En toen de heilige Franciscus, precies 800 jaar geleden, de eerste kerststal creëerde, was dat niet bedoeld als een romantische of schattige verbeelding van het verhaal, maar om te laten zien in welke omstandigheden Jezus daadwerkelijk werd geboren.
Al die beelden, al die verhalen, het roept misschien de vraag op wat Kerst betekent in deze realiteit. Is er nog wel reden om feest te vieren? Ja, hoe zit dat met die vreugdebode waar Jesaja over spreekt? Die komt met een boodschap van vrede en goed nieuws; een boodschap die de hoorders in luid gejuich doet uitbreken. Veel reden om te juichen lijkt er vandaag de dag vaak niet te zijn. Waar is dat goede nieuws en die vrede die worden beloofd?
Daar… horen we dan vanochtend… in dat kind tussen de brokstukken. In dat kind, wiens wieg (of beter voerbak) tweeduizend jaar gelden in de romeinse provincie Judea stond. Bezet gebied. En wiens wieg vandaag zou staan in de bezette Palestijnse gebieden aan de Westelijke Jordaanoever. Door de jaren heen hebben wij het geboorteverhaal van Jezus opgepoetst en er iets moois en sprookjesachtigs van gemaakt, maar er is weinig sprookjesachtigs aan. Maria moest bevallen in een stal in Bethlehem, omdat de Romeinse belastingdienst ging tellen hoeveel geld ze uit de provincie konden persen. En het moet wat zijn geweest om als timmerman je pasgeboren zoon in een voerbak te zien liggen in plaats van in een mooi houten wiegje. Jezus werd geboren in een situatie zonder basisvoorzieningen, zonder perspectief en moest uiteindelijk zelfs vluchten voor zijn leven. Een plek als Gaza vandaag.
Maar precies dat wordt er bedoeld als Johannes schrijft: “Het woord is mens geworden, en het heeft in ons midden gewoond.” Een kindje geboren in het puin. In het puin van ons leven. In de puinhoop die deze wereld is. Daar, tussen de brokstukken, vinden we het goede nieuws. Van God die in ons midden komt. Of eigenlijk eerst en vooral te midden van armen, onderdrukten, vreemdelingen en vluchtelingen. Meer nog dan voor hen die er warmpjes bij zitten – met een stapel cadeaus onder de kerstboom of een tafel zo vol dat je je er misselijk aan eet – is kerst een verhaal van hoop en vreugde voor hen zonder huis, zonder zekerheid; voor mensen op de vlucht, schuilend, angstig, hongerig en koud. Want God koos ervoor daar te komen. Solidair met mensen die lijden, die niets hebben of door de rest van de wereld vergeten worden.
Het wordt prachtig verwoord in die woorden uit Filippenzen. Een tekst die waarschijnlijk terug gaat op een nog oudere hymne (vandaar ook dat we het samen zongen). Vrij vertaald horen we daar het volgende over Jezus: “Hij had een gelijke status aan God, maar hij vond zichzelf niet zo belangrijk dat hij zich hoe dan ook moest vastklampen aan de voordelen van die status. Helemaal niet. Toen de tijd daar was, zette hij de privileges van het God zijn opzij en nam de status van een slaaf aan, hij werd mens! En mens geworden, bleef hij mens”.
Minstens zo aangrijpend wordt in deze tijd die liefde en solidariteit van God beschreven door Munther Isaac. Voorganger van die kerk in Bethlehem waar Jezus dit jaar tussen de brokstukken ligt. Hij zegt: “In Gaza ligt God vandaag onder het puin. Hij is in de operatiekamer. Als Christus vandaag geboren zou worden, zou hij onder het puin geboren worden. We zien zijn beeld in elk gedood kind dat onder het puin vandaan wordt gehaald. In elk kind in couveuses”.
Dat blijkt het goede nieuws van Kerst: dat God heel dichtbij komt, midden in de gebrokenheid. In het kind onder het puin ontmoeten we de God die heeft belooft en die laat zien dat hij de aarde niet laat vallen; dat hij niet opgeeft en niet loslaat. Kerst is Gods reactie op onze roep om hulp en ontferming en op onze vraag ‘waar bent u toch God?’ God openbaart zich aan de randen en op de bodem, te midden van mensen en plekken waar we God vaak niet verwachten, waar we hem niet zoeken of waar we hem misschien zelfs niet willen vinden.
Kerst verteld ons van een God die kiest voor het gewone, voor het rommelige en het gebrokene en die deel werd van onze worstelingen. Hij kwam niet slechts om kwetsbaren, armen of vluchtelingen te helpen, maar hij kwam als vluchteling, als een arm en kwetsbaar kind. Solidair met een ieder die worstelt om te overleven, die gebukt gaat onder pijn of verlies of die vecht voor vrijheid en gerechtigheid.
Ja, het is in kwetsbaarheid en gebrokenheid dat het Licht van liefde en genade deze donkere wereld binnenbreekt en vult met nieuwe hoop. Johannes zegt: “Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet in haar macht gekregen”. Dat goede nieuws en die hoop – die met dat kleine kind onze wereld binnen kwamen – die laten niet onberoerd, maar willen ook ons in beweging zetten. Want als God niet opgeeft en niet loslaat, wie zijn wij dan om de aarde op te geven. En als God in ons midden komt wonen, in onze leefwereld, wie zijn wij dan om weg te kijken wanneer die leefwereld onleefbaar wordt gemaakt, door aanhoudende bombardementen, door geweld, door afbraak of vervuiling.
Niet voor niets laat Paulus die prachtige lofzang op Jezus, in zijn brief aan de Filippenzen, voorafgaan door de oproep: Zie jezelf zoals Jezus zichzelf zag. Ja, zorg ervoor dat je dezelfde mindset en houding laat zien. Wij worden geroepen deel te nemen aan het werk dat God begonnen is. Zodat de liefde, die met Kerst, de puinhoop van deze wereld binnenbrak, steeds opnieuw weer zichtbaar mag worden.
Als Christus onze hoop is, dan worden ook wij geroepen om tekenen van hoop te zijn in een lijdende wereld. Als Christus onze vrede is, dan worden ook wij geroepen om instrumenten van vrede en gerechtigheid te worden. Als Christus ons licht is, dan worden ook wij geroepen om licht te zijn op de meest donkere en uitzichtloze plekken. We worden geroepen daar te zijn waar God is, tussen de brokstukken, in de puin van het leven.
Ik sluit af met een gedicht van Howard Thurman:
Wanneer het lied van de engelen verstomt,
Wanneer de ster aan de hemel verdwenen is,
Wanneer de koningen en prinsen weer thuis zijn,
Wanneer de herders terug zijn bij hun kudde,
Dan begint het werk van Kerst:
Om verlorenen te vinden,
Om gebrokenen te genezen,
Om hongerigen te voeden,
Om gevangenen vrij te laten,
Om naties weer op te bouwen,
Om vrede te brengen onder mensen,
Om muziek te maken in het hart.
Amen.
Het gevaar van preken die te eenvoudig één kant kiezen. Want als Christus vandaag geboren zou worden, zouden er joodse gijzelaars en Hamas-munitie in tunnels onder zijn kribbe staan. En Hamas zou zo’n Joodse jongen onthoofden en zijn Joodse moeder verkrachten en in stukken hakken.
Laten wij bidden voor de vredestichters.